Razem dla Edukacji. Projekt szyty na miarę przyszłości

Projekt „Razem dla edukacji” został zainicjowany przez Stowarzyszenie „Wspólnota Polska" dzięki środkom przekazanym przez Ministerstwo Edukacji Narodowej w ramach konkursu „Rodzina Polonijna”. Uczestniczy w nim bezpośrednio ok. 844 uczniów i 133 nauczycieli z 22 szkół z Polski i 22 partnerskich placówek z Białorusi, Ukrainy, Litwy, Belgii, Irlandii, Węgier, Włoch i USA, w których jest prowadzone nauczanie języka polskiego, historii, geografii, kultury i sztuki polskiej w języku ojczystym. Zasięg przedsięwzięcia jest jednak znacznie szerszy, obejmuje bowiem pośrednio całą społeczność szkół biorących udział w projekcie oraz współpracujące ze szkołami jednostki oświatowe i społeczno - kulturalne. Projekt z ramienia Krajowego Zarządu SWP koordynuje Podlaski Oddział Stowarzyszenia „Wspólnota Polska", a nad ewaluacją przedsięwzięcia czuwa Warmińsko Mazurski Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli.

Grant „Razem dla Edukacji” wyróżnia się na tle wielu projektów edukacyjnych, które pojawiły się w ostatnich latach, wychodzi bowiem naprzeciw partykularnym potrzebom nauczycieli i uczniów, angażuje on polskie szkoły w kraju i zagranicą  do wspierania polonijnej oświaty oraz zachęca je do aktywnego budowania trwałej współpracy partnerskiej. Projekt odpowiada jednocześnie na rzeczywiste problemy edukacyjne, z którymi mierzy się polska i zagraniczna oświata. Wieloletnia obserwacja praktyki szkolnej i ośrodków kształcenia nauczycieli przez wspólnotowych dydaktyków pozwoliła dostrzec narastające trudności (społeczne ,kulturowe, historyczne, ekonomiczne) piętrzące się przed młodymi ludźmi, którzy pragną uczyć się języka polskiego i podtrzymywać polską tożsamość narodową na obczyźnie. Problem ten skłonił nas do objęcia opieką młodych Polaków, którzy coraz częściej oddalają się od Macierzy, nie znają kraju rodziców i dziadków w bezpośrednim doświadczeniu, a w czasach afirmowania pragmatyki przedmiotów ścisłych, umiejętności manualnych i technicznych odrzucają wartości humanistyczne na rzecz konformizmu i nauki języków bardziej „przydatnych” na rynku pracy. Dodatkowo ich ogląd Polski, zapośredniczony przez książki i dawny kod mówienia o tradycji literackiej i historycznej, jest dawno z nią nietożsamy.

Od dawna pedagogika podkreślała nieskuteczność, choć właściwie należałoby dopowiedzieć, niewystarczalność szkolnego aparatu dydaktycznego, który za wszelką cenę stara się nadążyć za cywilizacyjnymi zmianami rzeczywistości, bazuje jednak jedynie na wiedzy książkowej. Pobrzmiewa w tej diagnozie echo mickiewiczowskiego sceptycyzmu wpisanego w wykład Sędziego o grzeczności: „Że nie ma szkół uczących żyć z ludźmi i światem.” Ideałem edukacyjnym  w czasach, kiedy  Mickiewicz pisał Pana Tadeusza wydawało się być połączenie wiedzy książkowej z praktyczną umiejętnością zastosowania jej w życiu w relacjach z ludźmi. Ten sam casus dostrzegliśmy we współczesnej praktyce szkolnej, dlatego w oparciu o analizy wyników najnowszych badań dotyczących dydaktyki języka polskiego oraz historii poza granicami, a także własnemu rekonesansowi na temat innowacyjnych praktyk w dydaktyce szkół zachodnich i wschodnich narodziła się idea wzięcia pod skrzydła Wspólnoty szkół polskich i polonijnych.

Chcemy pokazać, jak mądrze wykorzystać humanistyczny potencjał do otwierania uczniów na świat i do odkrycia im całych pokładów możliwości wynikających z uczestnictwa w polskiej kulturze. Nasze obserwacje wskazują, że bezpośrednie spotkanie jest najskuteczniejszą formą przyswajania i transmisji wiedzy. Idea współpracy ze szkołami nawiązuje do dobrych tradycji oświaty oświeceniowej zwanej potocznie grand tour, kiedy to podkreślano ogromną rolę turystyki edukacyjnej w rozwoju młodych intelektualistów. Służyła ona nie tylko dokształceniu się, zdobyciu wiedzy o świecie i kulturze, poszerzeniu swych horyzontów myślowych, ale także wyrobieniu u siebie gustu artystycznego, nabraniu dobrych manier i obycia w otoczeniu. Obowiązkowymi przystankami w czasie wielkiej podróży po Europie były miasta uważane za główne centra kulturalne tamtych czasów: m.in. Paryż, Wenecja, Florencja, Rzym. Grand-turyści z „Razem dla Edukacji” będą podróżować do różnych centrów, które od lat tworzą enklawę polskości (Wilno, Grodno, Dublin, Chicago, Neapol i in.). Podróż edukacyjna, jak ongiś, ma obudzić w młodzieży ciekawość świata, ale jednocześnie, zwrócić ją ku własnym korzeniom, ku rozpoznaniu, jak patriotyzm jest realizowany po tamtej stronie granicy, jak wreszcie wartości zdeponowane w polskim rezerwuarze kultury realizują się w innej przestrzeni geograficznej. Stymulowanie aktywnego, zaangażowanego współuczestnictwa młodzieży w procesie kształcenia pozwoli skonfrontować młodym ludziom utrwalony poza krajem dawny paradygmat wychowania, który jest anachroniczny i nietożsamy z współczesnym etosem Polaków.

Wierzymy, że tak rozumiana projekcja zaadoptowana do współczesnych potrzeb programowych powinna na stałe wejść jako program wspomagający nauczanie w szkołach, co w znaczący sposób może zapobiec marginalizacji języka polskiego - który jest często drugim językiem uczniów, nieraz obcym- i polskiej kultury tworzonej w Polsce i poza jej granicami. Ekstrapolacja tych przesłanek na grunt współczesnej praktyki szkolnej, powiedzieć można – w nieco karkołomnym skrócie-pozwoli na inne, holistyczne sprofilowanie zadań edukacji.

Takie spojrzenie na edukację polonijną łączy się z ideałami realizowanymi od początków istnienia Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”. Do tych wartości wspólnotowych odwołuje się nazwa projektu „Razem dla edukacji” oraz jego logo, a więc do ideałów integracji Polaków spoza granic RP z ojczyzną poprzez działania oświatowe i kulturalne, oraz budowania pomostów między różnymi ośrodkami Polaków mieszkającymi poza Macierzą z ojczyzną, łączenia różnych – a jednak tak bliskich sobie – środowisk szkolnych w jedną spójną rodzinę polonijną.

Zaproponowana przez nas formuła projektu obejmuje 9 modułów, w obrębie których opracowywany jest merytoryczny system wspierania edukacji polonijnej i polskiej przez lokalne Oddziały SWP. Służyć ma temu nawiązanie i wzmacnianie relacji podczas wspólnych spotkań i działań obu środowisk oraz wymiana doświadczeń beneficjentów. Szczególnie istotne w tym programie jest poszukiwanie nowatorskich metod i nowoczesnych narzędzi edukacji polonistycznej, których efektem będzie zmotywowanie młodzieży do nauki poprzez rozwijanie umiejętności kreatywnego myślenia, organizację pracy zespołowej uczniów i nauczycieli (team teaching i peer learning),  ukierunkowanie ich na rozwiązywanie problemów. Zaplanowano w tym  celu ok. 158 zróżnicowanych działań wynikających ze specyfiki szkół partnerskich i ich oczekiwań, w tym 81 kilkudniowych zielonych szkół i wyjazdów studyjnych do szkół partnerskich, spotkań dyskusyjnych, akcji społecznych, interaktywnych gier terenowych i dydaktycznych, warsztatów, wykładów, wystaw, pokazów filmów i koncertów, konkursów, plenerów malarskich, projektów badawczych na poziomie szkolnym i przedszkolnym i wielu innych. W programie akcentowana jest również konieczność podniesienia kompetencji kadry nauczycielskiej, między innymi poprzez rozwijanie umiejętności współpracy między nauczycielami różnych obszarów wiedzy humanistycznej, nauczanie języka polskiego jako obcego, a także poprzez popularyzowanie i wdrażanie wyników badań edukacyjnych, z wykorzystaniem dobrych praktyk zagranicznych w oparciu o najnowsze metody dydaktyki i technologii. Pozwoli to zwiększyć zaangażowanie nauczycieli w innowację procesu kształcenia. Najlepsze z tych metod mają być upowszechniane na portalu www.rodzinapolonijna.org.pl.

Tegoroczna edycja konkursu „Rodziny Polonijnej” odbywa się pod hasłem przybliżania sylwetek wybitnych Polaków na emigracji i postaci polskiego pochodzenia zasłużonych dla społeczności lokalnych w kraju zamieszkania oraz ich dorobku, a także sylwetek  Polaków uznanych przez Sejm RP za patronów w 2017 i 2018 r. Towarzyszą im działania upamiętniające wydarzenia oraz osoby związane z odzyskaniem przez Polskę Niepodległości. Jak dotąd w ramach „Razem dla Edukacji” uczestnicy z Litwy mogli wziąć udział m. in.: w wizycie studyjnej w Zespole Szkół Plastycznych im. C.N. Norwida w Lublinie, gdzie zapoznali się z dziedzictwem Henryka Sienkiewicza w Woli Okrzejskiej i stworzyli komiks historyczny po zajęciach z pracownikami IPN na temat walk żołnierzy polskich na Kresach Wschodnich RP w 1939 r. Z kolei uczniowie z Ukrainy uczestniczyli w grze ulicznej w Katowicach na temat lokalnych bohaterów, a następnie inscenizowali spotkania z uczestnikami działalności konspiracyjnej. Młodzież z Gnojnicy Dolnej wspólnie z kolegami z Wilna doświadczała śladów polskości w Wilnie podczas niepodległościowego pikniku, podczas którego zaangażowała się w konkursy i gry krzewiące wartości patriotyczne. W Białymstoku miały miejsce natomiast liczne szkolenia metodyczne dla nauczycieli z Litwy i Białorusi.

Mamy nadzieję, że projekt „Razem dla Edukacji” zainspiruje w kolejnych latach pozostałe placówki edukacyjne w Polsce i poza jej granicami do rozszerzenia swojej oferty edukacyjnej i dołączenia do „rodziny polonijnej” i działania „razem dla edukacji” w celu połączenia Wschodu i Zachodu z Polską.

Karolina Szymborska
Koordynator projektu „Razem dla Edukacji”